భారత రాజ్యాంగాన్ని జీవంగా మార్చిన మహాత్ముడిగా, దళిత ప్రజల హక్కుల కోసం శ్రమించిన సమకాలీన అంబేద్కరాయితిగా చరిత్రలో నిలిచిన రామకృష్ణ సూర్యభాన్ గావాయి (1929 అక్టోబర్ 30 – 2015 జూలై 26) జీవితం ఒక ఉద్యమానిదే. ఆయన బౌద్ధ పంథాన్ని అనుసరిస్తూ సమానత్వం కోసం పోరాడిన నేత. ఈయన తనయుడు న్యాయమూర్తి భూషణ్ గవాయి భారతదేశపు తొలి బౌద్ధ సుప్రీం కోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా నియమితుడవడం గొప్ప గర్వకారణం. ఆ తండ్రికి ఈ రోజు వినయపూర్వక నివాళులు అర్పించుకుంటూ ఆయన చేసిన సేవలను స్మరిస్తాం.
రామకృష్ణ గావాయి రాజకీయ జీవితం 1964లో మహారాష్ట్ర శాసనమండలి సభ్యునిగా మొదలైంది. వరుసగా 30 సంవత్సరాలు శాసనమండలి సభ్యుడిగా సేవలందించారు. ఆయన డిప్యూటీ స్పీకర్ (1968–1978), స్పీకర్ (1978–1982), ప్రతిపక్ష నేతగా రెండు సార్లు పనిచేయడం ఆయన రాజకీయ నైపుణ్యాన్ని చాటాయి. ఈయన నేడు దళిత నేతలకు మార్గదర్శిగా నిలిచారు. ఆ తర్వాత 1998లో అమరావతి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం నుంచి ఎంపీగా ఎన్నికై, లోక్‌సభ సభ్యుడిగా సేవలందించారు. 2000 నుంచి 2006 వరకు రాజ్యసభ సభ్యుడిగా పనిచేశారు. ఆయన రాజ్యసభలో అరుణ్ శౌరీ రాసిన పుస్తకంలోని అంబేద్కర్‌ను అవమానించే పేజీలను చించేసి సభలో విసిరిన ఘటన పెద్ద చర్చకు దారి తీసింది.
రాష్ట్రపతి నియామకంతో గవర్నర్‌గా కూడా సేవలందించారు. ఆయన 2006లో సిక్కిం గవర్నర్‌గా కొద్ది నెలలు, అదే సంవత్సరంలో బీహార్ గవర్నర్‌గా రెండు సంవత్సరాలు, 2008 నుంచి 2011 వరకు కేరళ గవర్నర్‌గా కొనసాగారు. మూడు రాష్ట్రాలకు గవర్నర్‌గా సేవలు అందించిన అరుదైన నేతల్లో ఆయన ఒకరు. అదే సమయంలో ఆయన సామాజిక కార్యక్రమాలను ముందుండి నడిపారు. ఫుట్‌బాల్ అసోసియేషన్ అధ్యక్షుడిగా, ఉపాధి హామీ పథకాన్ని ప్రవేశపెట్టే విషయంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. దీక్షభూమిలో బౌద్ధ స్తూప నిర్మాణానికి ఆదరణ అందించిన కీలక నేతలలో ఆయన ఒకరు.
ఆయన అంబేద్కర్ స్ఫూర్తితో మౌలిక హక్కుల కోసం నిరంతరం పోరాడారు. ప్రత్యేకంగా బౌద్ధంగా మారిన షెడ్యూల్ కులాలపై జరిగిన వివక్షకు వ్యతిరేకంగా ఢిల్లీలో బాట్ క్లబ్ వద్ద 14 రోజులు నిరాహారదీక్ష చేయడం ద్వారా అద్భుతమైన సామాజిక నైతికతను చాటారు. ఇందిరా గాంధీ స్వయంగా ఆయనను కలిసిన ఈ సంఘటన ఆయన గౌరవాన్ని చూపిస్తుంది. బౌద్ధ మతానుయాయులకు, నవబౌద్ధులకు కూడా ఎస్సీ రిజర్వేషన్లు వర్తింపజేయాలన్న ఆయన పోరాటం చరిత్రలో నిలిచిపోయింది.
వ్యక్తిగతంగా రామకృష్ణ గావాయి నాగపూర్ విశ్వవిద్యాలయం నుంచి 1954లో గ్రాడ్యుయేట్ అయ్యారు. కమలాబాయి గారు ఆయన జీవిత భాగస్వామి. ఇద్దరు కుమారులలో ఒకరే ఇప్పుడు భారతదేశ ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా ఉన్న భూషణ్ గవాయి. ఆయన మరొక కుమారుడు డాక్టర్ రాజేంద్ర గావాయి రాజకీయ నాయకుడిగా రిపబ్లికన్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా అధ్యక్షుడిగా కొనసాగుతున్నారు. దాదాసాహెబ్ గైక్వాడ్, డాక్టర్ ఆతవలే, ప్రకాష్ అంబేద్కర్, జోగేంద్ర కవాడే లాంటి అంబేద్కరాయితుల సరసన రామకృష్ణ గావాయి నిలిచారు.
రామకృష్ణ సూర్యభాన్ గావాయి ఒక మహానేతగా, దళిత సమాజానికి ప్రేరణగా, రాజకీయ విలువలకు నిలువెత్తు ప్రతిరూపంగా నిలిచారు. ఆయన సేవలు, త్యాగాలు, ఉద్యమమే ఆయన జీవితం. అంబేద్కర్ ఉద్యమానికి ఆయన ఇచ్చిన మద్దతు, దళిత, బౌద్ధ సమాజాలపై చూపిన అపారమైన ప్రేమ, న్యాయం కోసం చేసిన ఉద్యమం చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోతాయి. దేశానికి బౌద్ధ ప్రధాన న్యాయమూర్తిని అందించిన తండ్రిగా ఆయన పేరెన్నెలైనా చిరస్మరణీయమై ఉంటుంది.
