సోషల్ మీడియా పోస్టులపై తెలంగాణ హైకోర్టు చారిత్రాత్మక తీర్పు: పోలీసులకి కఠిన మార్గదర్శకాలు

తెలంగాణ హైకోర్టు ఒక చారిత్రాత్మకమైన తీర్పును ఇచ్చింది. పోలీసు వ్యవస్థను నియంత్రించేందుకు, ముఖ్యంగా సోషల్ మీడియా, రాజకీయ ప్రసంగాలు, పరువు నష్టం వంటి సున్నితమైన అంశాలపై FIRలు నమోదు చేసే విషయంలో తగిన నియమాలు ఉండాల్సిన అవసరం ఉందని గుర్తించి, స్పష్టమైన మార్గదర్శకాలను జారీ చేసింది. ఈ తీర్పు స్వేచ్ఛా భావ ప్రకటన హక్కును కాపాడే దిశగా మైలురాయిగా నిలుస్తుంది. ప్రతి పౌరుడి హక్కుల పరిరక్షణ కోసం ఈ మార్గదర్శకాలను పాటించడం తప్పనిసరి.

1. ఫిర్యాదుదారుడి హక్కు పరిమితి – ‘లొకస్ స్టాండీ’ పరిశీలన తప్పనిసరి

పోలీసులు FIR నమోదు చేసే ముందు, ఫిర్యాదు చేసిన వ్యక్తి “నేరంగా నష్టపోయిన వ్యక్తి”గా (aggrieved person) అర్హత కలిగినవాడా కాదా అనే విషయాన్ని విచారించాలి. పరువు నష్టం వంటి కేసుల్లో మూడోపక్షంగా ఉన్న వ్యక్తులు చేసిన ఫిర్యాదులు అంగీకారయోగ్యమైనవి కావు. ఇది వ్యక్తిగత పరువు హానిపై దృష్టి సారించడమే కాదు, న్యాయ ప్రక్రియను దుర్వినియోగం కాకుండా నిరోధించడానికీ ఉపయోగపడుతుంది. అయితే, ఇది కాగ్నిజబుల్ నేరాలకు వర్తించదు – అవి గుర్తింపు పొందిన నేరాల కిందకి వస్తే, ప్రత్యేక చట్టం మేరకు చర్యలు తీసుకోవచ్చు.

2. తక్షణ FIR కాదు – ప్రాథమిక విచారణ అవసరం

కాగ్నిజబుల్ నేరాన్ని సూచించే ఫిర్యాదుల విషయంలో, పోలీస్ అధికారులు వెంటనే FIR నమోదు చేయకుండా ముందు ఒక ప్రాథమిక విచారణ జరపాలి. ఈ విచారణ ద్వారా ఆ నేరానికి సంబంధించిన చట్టపరమైన అంశాలు (legal ingredients) ఉన్నాయా లేదా అన్నది నిర్ధారించాలి. ఇది సాధారణ వ్యక్తులపై బేసిస్కోలేని కేసుల నమోదు నుంచి రక్షణ కల్పించడమే కాకుండా, వ్యవస్థలో పారదర్శకతను తీసుకురాగలదు.

3. సోషల్ మీడియా పోస్టులు, ప్రసంగాలపై కఠిన ప్రమాణం

సోషల్ మీడియా పోస్టులకైనా, ప్రసంగాలకైనా FIR నమోదు చేయాలంటే, అవి శాంతిభంగానికి కారణమయ్యే లేదా హింసకు ప్రేరేపించే విధంగా ఉండాలి. కేవలం విమర్శాత్మకంగా లేదా అభిప్రాయంగా ఉండే విషయాలపై క్రిమినల్ కేసులు నమోదు చేయరాదు. శత్రుత్వాన్ని రెచ్చగొట్టే లేదా ద్వేషాన్ని పెంపొందించే పదార్థాలు ఉండాలి. దీనికి సంబంధించి సుప్రీంకోర్టు ఇచ్చిన గత తీర్పులే ప్రాతిపదికగా ఉండాలి.

4. రాజకీయ ప్రసంగాలకు చట్టబద్ధ రక్షణ

రాజకీయ నాయకుల ప్రసంగాలు విమర్శాత్మకంగా ఉన్నా, అవమానకరంగా ఉన్నా వాటిపై నేరచట్టం అమలు చేయరాదు, ఒక్కమాటలో చెప్పాలంటే — “విమర్శ తప్ప నేరం కాదు.” హింసను ప్రేరేపించే స్థాయిలో లేకపోతే, ప్రజాస్వామ్యంలో రాజకీయ ప్రసంగాలకు పూర్తి రక్షణ ఉండాలి. రాజకీయ విభేదాలను క్రిమినల్ కేసులుగా మార్చడం రాజ్యాంగ హక్కులకే వ్యతిరేకం. ఈ మార్గదర్శకం అభిప్రాయ స్వేచ్ఛను బలపరిచే దిశగా ఒక బలమైన ప్రకటన.

5. పరువు నష్టం కేసులపై నిబంధనలు – ఇది నాన్-కాగ్నిజబుల్ నేరం

Defamation (పరువు నష్టం) కేసు నాన్-కాగ్నిజబుల్ క్రిందకి వస్తుంది. అంటే పోలీసులు స్వయంగా FIR నమోదు చేయలేరు. బాధితుడు నేరుగా సంబంధిత మేజిస్ట్రేట్ వద్ద ఫిర్యాదు చేయాలి. మేజిస్ట్రేట్‌ ఆదేశం ఇచ్చిన తర్వాత మాత్రమే పోలీసులు విచారణ చేపట్టాలి. దీనివల్ల రాజకీయ ప్రేరణతో జరిగే దుర్వినియోగాలను అరికట్టొచ్చు. ప్రజా జీవితంలో ఉన్న వ్యక్తులు విమర్శల జోలికి వెళ్లకుండా వారి హక్కులను వినియోగించగలుగుతారు.

6. అరెస్టులకు స్పష్టమైన ప్రమాణాలు ఉండాలి

పోలీసులు ఎలాంటి కేసులోనైనా Arnesh Kumar వర్సెస్ Bihar రాష్ట్రం (2014) తీర్పులో పేర్కొన్న మార్గదర్శకాలను తప్పనిసరిగా పాటించాలి. మామూలుగా ఎవరినైనా అరెస్టు చేయడం కాదు, క్రిమినల్ ప్రక్రియలో “proportionality” అనే తత్వాన్ని పాటించాలి. అరెస్ట్ తప్పనిసరిగా అవసరమైతేనే చేపట్టాలి. వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛను పరిరక్షించడంలో ఇది కీలకం.

7. సున్నితమైన కేసుల్లో న్యాయ సలహా తప్పనిసరి

రాజకీయ ప్రసంగాలు లేదా సోషల్ మీడియా పోస్టుల వంటి సున్నితమైన అంశాలపై FIR నమోదు చేయాలంటే, ముందు పబ్లిక్ ప్రాసిక్యూటర్ అభిప్రాయాన్ని పొందాలి. లీగల్ అభిప్రాయం లేకుండా చర్యలు తీసుకుంటే అవి చట్టపరమైన భద్రత లేకుండా సాగవచ్చు. ఇది పోలీసు అధికారుల నిర్ణయాలను న్యాయబద్ధంగా ఉండేలా చూసే మరో రక్షణగత పద్ధతి.

8. అసత్య ఫిర్యాదులపై క్లియరెన్స్ విధానం

కేవలం ప్రతీకారంగా లేదా రాజకీయ స్వార్థంతో చేసే ఫిర్యాదులను గుర్తించి, తగిన ఆధారాలు లేవు అనే నివేదికతో మూసివేయాలి. BNSS సెక్షన్ 176(1) ప్రకారం, అసత్యమైన ఫిర్యాదులను వదిలేయడం తప్పనిసరి. ఇది న్యాయ వ్యవస్థను సమర్థంగా నిర్వహించేందుకు, నిర్దోషులను కొరడా నుంచి రక్షించేందుకు అవసరం. ఇది బేసి లేకుండా దురుద్దేశంతో చేసే ఫిర్యాదులపై చెక్ వేస్తుంది.

9. ముగింపు వ్యాఖ్య – హక్కుల పరిరక్షణకు నూతన మార్గం

ఈ మార్గదర్శకాలు నూతన భారత రాజ్యాంగ విలువల పరిరక్షణకు, ప్రజా హక్కులకు రక్షణగా నిలుస్తాయి. హైకోర్టు తీసుకున్న నిర్ణయం పోలీసు వ్యవస్థను సమర్థవంతంగా, బాధ్యతాయుతంగా మార్చే దిశగా ఒక ముందడుగు. భావ ప్రకటన స్వేచ్ఛ, రాజకీయ విమర్శలకు సంరక్షణ, మరియు సామాన్య పౌరుడికి న్యాయరంగంలో సమతుల్యత కల్పించేందుకు ఇది ఒక నూతన మార్గదర్శకంగా నిలుస్తుంది. ప్రతి పోలీసు అధికారి ఈ మార్గదర్శకాలను కచ్చితంగా అనుసరించి, ప్రజాస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేయాలి.